شقایق دریایی

اطلاعات اولیه

عمومی ترین صفت جانوران ، که طی مراحل رشد نیز قبل از همه ظاهر می‌شود، تراز سازمانی آنهاست. همه جانوران زندگی را از یک سلول آغاز می‌کنند و برخی از تراز بافت بالاتر نمی‌روند. اما بقیه آنها از این تراز می‌گذرند و بدن پیچیده تری می‌یابند. بدین ترتیب جانوران (متاوزآ) را صاحب دو شعبه رده بندی در نظر می‌گیرند. در شعبه پارازوآ ، بالاترین تراز سازمانی را بافت تشکیل می‌دهد این شعبه فقط شاخه اسفنج‌ها را شامل می‌شود. همه جانوران دیگر که به شعبه یومتازوآ تعلق دارند، دارای اندام و دستگاه مشخص هستند.

دومین صفت جانوران که بعد از تراز سازمانی در حین رشد آنها ظاهر می‌شود، نوع تقارن آنهاست. در ابتدا جنین همه جانوران دارای تقارن شعاعی یعنی بصورت کره‌ای توپر یا توخالی و متشکل از تعدادی سلول است. بعضی از گروههای جانوران این تقارن شعاعی را تا مرحله بلوغ حفظ می‌کنند. اما در بقیه ، پس از مدتی جنین تقارن دوطرفی می‌یابد و لارو جانور بالغ حاصل از آنها نیز همین نوع تقارن را نگه می‌دارند. بر همین اساس ، شعبه یومتازوآ را می‌توان به دو دسته دارای تقارن شعاعی و دارای تقارن دو طرفی تقسیم بندی کرد.    

 

شاخه کینداریا

کینداریا پست ترین جانورانی هستند که بافتهای مشخص دارند. این جانوران بصورت منفرد یا دسته جمعی زندگی می‌کنند و بر دو نوع هستند:

• پولیپ که دارای بدن لوله ای است و یک انتهای آن بسته و چسبیده است و در انتهای دیگر آن یک دهان مرکزی وجود دارد که معمولا اطراف آن را شاخک‌های نرم احاطه کرده‌اند. پولیپ‌ها ساکن هستند.
  
  
• مدوز که بطور آزاد شنا می‌کند بدن ژلاتینی و بشکل چتر و ازشاخکهایی حاشیه گذاری شده است. و در برجستگی مرکزی سطح مقعر آن دهانی دیده می‌شود.
  
  

در هر جاندار حفره گوارشی ، چندین الیاف عضلانی و تعداد زیادی کپسول‌های کوچک نیش زننده یا نماتوسیست وجود دارد. همه کینداریا آبزی و دریایی هستند. این شاخه از سه رده هیدروزوآ ، ~~green:سیفوزوآشقایق‌ها و مرجان‌ها به رنگ روشن و بعضی از مدوزها کم رنگ و زیبا هستند و بسیاری از گونه‌های مرجان نیز درخشندگی دارند.

صفات اختصاصی شاخه کینداریا

• تقارن شعاعی در حول محور دهانی - مخرجی ، تقارن دو شعاعی در بعضی از آنتوزوآ (شقایق و مرجان) ، سر ، حلقه یا بند وجود ندارد.
  
  
• بدن از دو لایه سلولی ، یک اپیدرم خارجی (اکتودروم) و یک گاسترودرم درونی (آندودرم) تشکیل شده و میان دو لایه مزبور به مقدار کم یا زیاد ، تیغه میانی یا مزولگه (Mesoglea) وجود دارد. نماتوسیت‌ها در یک یا هر دو لایه جای دارند.
  
  
• اسکلت آهکی یا شاخی است و یا از هیچکدام نیست. الیاف عضلانی در اپتیلیا (Epithelia) دیده می‌شود.
  
  
• دهان از شاخکهای نرم احاطه شده و به یک حفره هاضمه کیسه مانند به نام انترون (Entron) متصل می‌شود. انترون ممکن است منشعب یا بوسیله دیواره‌هایی تقسیم بندی شده باشد، مقعد وجود ندارد.
  
  
• خون و اندام های تنفسی و وازنش دیده نمی‌شود.
  
  
• شبکه منتشری از سلولهای عصبی در دیواره بدن که فاقد سیستم عصب مرکزی است. بعضی از آنها دارای لکه چشمی هستند.
  
  
• تکثیر معمولا بوسیله تناوب تولید مثل انجام می‌گیرد، یعنی با جوانه زدن غیر جنسی در مرحله چسبیده یا پولیپ و تکثیر جنسی بوسیله گامت‌ها در مرحله آزاد یا مدوز ، یک جنسی یا دو جنسی ، بعضی دارای غدد جنسی ماده ولی بدون مجاری جنسی هستند.

رده آنتوزوآ (Anthozoa)

آنتوزوآ پلیپ‌های دریایی بشکل گل هستند و به اندازه‌های کوچک یا بزرگ یافت می‌شوند. بافت و ترکیب آنها نسبتا محکم است و به علت وضع مری و دیواره‌های داخلی به تقارن دو شعاعی ، تمایل دارند. همگی به شکل پولیپ هستند که معمولا بر روی تخته سنگها ، ثابت می‌باشند و هیچ نوع تغییر محل نمی‌دهند گاهی جدا و منفرد زندگی می‌کنند ولی غالبا کلنی‌های بزرگ درست می‌کنند. این جانوران در آبهای گرم سطحی فراوانند ولی بعضی از آنها در دریاهای قطبی ساکن هستند و گونه‌های مختلف از خطوط جزر و مد تا اعماق 5300 متری یافت می‌شوند.

معمولا سلولهای جنسی نر و ماده در بدن افراد مختلف بوجود می‌آیند و در عده‌ای عمل لقاح در حفره گوارشی ماده صورت می‌گیرد و مراحل اولیه نمو این حفره‌ها آغاز می‌شود. از حفره مزبور لاروی به نام پلانولا خارج می‌شود و رویان از این به بعد بحالت مجتمع به سر می‌برند. شروع به جوانه زدن می‌کند و کلنی در اثر جوانه زدن بوجود می‌آید و افراد کلنی بوسیله لوله باریکی به هم مربوط می‌شوند. این رده شامل شقایق دریایی ، مرجان و ... است.

ساختمان شقایق دریایی

• یک گونه معروف از شقایق دریایی به نام متریدیوم (Meridium) ، بدن استوانه‌ای کوتاهی دارد. روی صفحه دهانی که در بالا و بصورت مسطح است ، تعداد زیادی شاخکهای کوتاه و تو خالی در اطراف دهان ، قرار گرفته‌اند. پایه یا صفحه پایی نیز برای چسبیدن جانور به اجسام سخت دریا ، استفاده می‌شود. مری لوله پهن است که به دهان و حفره داخلی (انترون) متصل می‌شوند. در امتداد یک یا دو طرف مری شیار صاف و مژکداری به نام "سیفونوگلیف" وجود دارد که از آن آب به داخل انترون عبور می‌کند.
  
  
• بدن از داخل بوسیله 6 زوج دیواره‌های عمودی کامل به نام سپتا (Septa) به قسمتهای شعاعی تقسیم می‌شود که از دیواره بدن به مری امتداد دارند. در میان این دیواره‌ها ، دیواره‌های ناقص وجود دارد که به مری نمی‌رسند. بواسطه وجود سپتاها ، کنار حفره گوارشی به بخشهای حفره مانند تقسیم می‌شود و شاخکها در دنباله حجره‌ها قرار دارند. در زیر صفحه دهانی منافذی یافت می‌شوند که می‌توانند آب را میان قسمتهای داخلی عبور دهند.
  
  
• بر روی حاشیه داخلی و آزاد هر دیواره یک رشته ضخیم و چین خورده وجود دارد که تا پایین امتداد پیدا می‌کنند بر روی آنها نماتوسیت‌ها و سلولهای غده‌ای وجود دارند. سایر نماتوسیت‌ها در شاخکها یافت می‌شوند. رشته‌های معدی می‌توانند از سوراخهای دیواره بدن یا دهان بیرون آیند و در گرفتار ساختن طعمه ، کمک کنند. غدد تناسلی در امتداد جدارها ، تشکیل می‌شوند.
  
  
• سطح خارجی بدن جانور از اپیدرم خشنی بطور کامل پوشیده شده و صفحه قاعده‌ای و شاخکها ، علاوه بر پوشش مزبور دارای مژک هستند و مری انترون از گاسترودرم مفروش شده‌اند. اپیدرم در جدارها دارای یک شبکه ‌عصبی و اعصاب است ولی اندامهای حسی موضعی وجود ندارند.

وضع طبیعی شقایق دریایی

شقایق دریایی بالای سطح محکم بحالت چسبیده زندگی می‌کند. جانور وقتی که سالم و از آب پوشیده است بدن و شاخکهایش خیلی کشیده و طویل می‌شوند. هر گاه تحریک شود به داخل خمیدگی پیدا کرده و بدن به شدت منقبض می‌شود. یک جریان دائمی آب از سیفوگلیف به طرف پایین حرکت می‌کند و برای تنفس و متورم نگه داشتن بدن در داخل انترون به چرخش در می‌آید و یک جریان بطرف خارج نیز به سمت مری بالا می‌آید.

تغذیه شقایق دریایی

غذای این جانوران از نرم تنان ، سخت پوستان ، بی مهرگان دیگر و ماهیها تشکیل می‌گردد. شکارهای مزبور بوسیله نماتوسیت‌ها فلج می‌شوند و بوسیله شاخکها بسوی دهان برده می‌شوند. دهان و مری نیز می‌توانند وسیعا باز شوند و بعضی از شکارها را مستیقما بگیرند. غذا به داخل حفره داخلی (انترون) می‌آید و در آنجا بوسیله آنزیهای مترشحه گوارش می‌یابد و بوسیله گاسترودرم جذب می‌گردد، مواد زاید گوارش نیافته از راه دهان به خارج دفع می‌شوند.

تولید مثل در شقایق دریایی

جنسهای نر و ماده از هم مجزا هستند. تخمک ها و اسپرم ها از غدد تناسلی بیرون می‌آیند و از دهان به آب می‌ریزند و عمل لقاح در آب صورت می‌گیرد. تخم به صورت یک گاسترولای دراز مژک دار رشد می‌کند. بزودی جدارها در لوله گوارش تولید ظاهر می‌شود و بلاستوپور به دهان تبدیل می‌شود و مژک‌های طویل محکم در انتهای مقابل دهانی می‌رویند. این لارو به اطراف شنا می‌کند و از جانوران میکروسکوپی تغذیه می‌کند و سپس به کف آب می‌رود و در آنجا بوسیله انتهای مقابل دهانی خود ثابت می‌گردد. آنگاه با رشد و نمو شاخکها ، جدارها و ... لارو به شقایق دریایی کوچکی تبدیل می‌شود.

سایر خصوصیات شقایق دریایی

بیشتر انواع شقایق‌ها به صخره‌ها ، صدفها و سطوح دیگر می‌چسبند ولی بعضی از آنها می‌توانند به سهولت حرکت کنند و تعدادی از انواع بسیار کوچک شقایق قادر هستند با تکان دادن شاخکهای خود شنا کنند و بعضی از انواع باریک هم ، کف دریا را سوراخ می‌کنند و فقط شاخکها را رها می‌سازند و در نتیجه صفحه دهانی‌شان رو‌‌باز می‌شود.

شقایق‌ها بوسیله ماهیها ، خرچنگها ، سایر سخت پوستان ، ستاره‌های دریایی و نرم تنان خورده می‌شوند. ماهی روغن ، و ماهی پهن هم از شقایق استفاده می‌کنند. بعضی از انواع نرم تنان نسبت به زهرهای شقایق‌ها مصون بوده و حتی نماتوسیت‌های خارج شده را در داخل بدن جای می‌دهند.